Kayıtdışı Ekonomi, Vergi Sistemi ve Türkiye Gerçeği (15.01.2001 Tarihli Dünya Gazetesinde Yayınlanmıştır.)
- Published on 15 January 2001
- Written by Gökhan Taşpınar
Kara para ekonomisi ile vergi dışı bırakılmış ekonominin toplamından oluşan kayıt dışı ekonominin DPT verilerine göre GSYİH'nın yaklaşık yarısı oranında olduğu ifade edilse de en son açıklanan gelir vergisine tabi grupların gelir vergisi beyanlarına bakınca kayıtdışı ekonominin aslında çok daha yüksek
oranlarda olduğunu tahmin etmek güç olmayacaktır.
Açıklanan 2005 yılı gelir vergisi beyanları, kuyumcu, diş hekimi gibi yüksek gelir gruplarının ortalama kazançlarının asgari ücret düzeyinden biraz daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.Yani bu gruptakiler neredeyse asgari ücretli kadar vergi vermektedirler.Gelir idaresi tarafından açıklanan gelir vergisi beyan tablosuna göre, diş protez ve laboratuvarları 147 YTL, kürk imalatçıları ve ticaretini yapanlar 221 YTL, mobilyacılar 260 YTL, ayakkabı imalatçıları 264 YTL, seyahat ve turizm acentaları 286 YTL, deri imalatçıları 373 YTL, kuyumcular 414 YTL, bir gecelik konaklama için vatandaşa 150-200 YTL fatura çıkaran otel sahiplerinin de 478 YTL aylık kazanç elde ettikleri görülmektedir. Yukarıda örnekleri verilen gelir beyanlarına karşılık vergisi kaynakta kesilen ücretlilerin böyle bir şansı olmadığı gibi, bu grup tarafından ödenen gelir vergisi de toplam gelir vergisinin önemli bir kısmını oluşturmakta, dolayısıyla vergi düzenlemesindeki olumsuzluk, gelir dağılımını da doğrudan etkilemektedir.
İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası verilerine göre Türkiye'de kayıtdışı ekonomi nedeniyle her yıl 74 milyar dolar vergi geliri kaybı ortaya çıkmaktadır.Bu rakam, neredeyse GSMH (Gayri Safi Milli Hasıla) kadar borç stoğuna sahip ve de bu borçların konsolide edilerek çevrilmesinin hayati önem taşıdığı bir ülke ekonomisi için son derece çarpıcıdır.
Kayıtdışı ekonominin birçok nedeni var ancak ülkemize ait nedenler ana başlıklarıyla aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
.Azgelişmiş bir ekonomi olması sebebiyle ortaya çıkan yüksek oranda işssizlik, istihdam sorunu,
.Değer yargılarındaki olumsuz değişim, özellikle vergi ahlakı ve vergi bilinci konularındaki duyarsızlığın giderek artması,
.Toplumsal/siyasi tercihlerin ekonomik kalkınmadan çok, ekonomik büyüme yönünde olması,
.Vergi idaresinin yeterince etkin olamaması, vergi denetim elemanları (özellikle hesap uzmanları) kadrolarının yetersiz olması dolayısıyla gelir vergisine esas matrahın sadece %2-3’lük kısmının denetlenebilmesi,
.Vergi oranlarının ve toplam vergi bileşenleri içerisindeki dolaylı vergilerin yüksek olması,
.Yasal düzenlemeler/vergi mevzuatinda ortaya çıkan boşluklar, vergi ödeme konusunda bürokratik engeller olması,
.Piyasa aksaklıkları, pazarın yapısından kaynaklanan aksaklıklar
Ekonomik kalkınmanın önünde önemli bir engel olan kayıtdışı ekonominin sınırlarının daraltılarak ekonomimizin dış kaynaklara, yabancı sermayeye tamamen bel bağlamadan bağımsız bir şekilde kendi iç dinamikleriyle büyüyebilmesi için alınması gereken önlemler aşağıda belirtilmektedir.
.Vergi idaresinin verimliliğini/etkinliğini artıracak düzenlemeler yapılmalı, vergi tahsilatı hem mükellefler hem de idare açısından kolaylaştırılmalıdır.
.Maliye Bakanlığı denetim birimlerinin etkinliği artırılarak, fiili kadroya göre çok daha geniş olan boş kadrolaın yine nitelikli personel tarafından doldurularak, denetim dışında kalan vergi mükelleflerinin denetlenmesine çalışılmalıdır.
.Toplumsal vergi bilincinin artırılması ve vergi ahlakının kazandırılmasına yönelik sivil toplum kuruluşları ve medya desteğiyle ortaklaşa bir çalışma yapılmalı, vergi ödememe/kaçırma yönündeki eylemlerin hırsızlık ve soygunculukla eş değer olduğu yönünde, vergi ahlakı/bilincini artırmaya teşvik eden TV programları,eğitim ve seminerler düzenlenmelidir.
.Sigortasız işçi çalıştırma oranının da çok yüksek olması gözönünde bulundurularak, bu çarpık yapıyı engellemek bununla birlikte istihdam artışını teşvik etmek amacıyla SSK Mevzuatında gerekli düzenlemeler yaplarak SSK primleri derecelendirilmeli, denetim sistemi etkinleştirilmelidir.
.Vergi reformuna ilişkin yeni düzenlemeler yapılarak (özellikle istisna,muafiyet, teşvik,indirim ve iade konularında) maliye politikası araçlarından vergi ve sosyal transfer politikaları selektif olarak uygulanmalıdır.
.Vergi Mevzuatındaki anlaşılması güç yada vergiden kaçınma/kaçırmaya teşvik eden hükümlerde düzenleme yapılalarak yoruma açık Mevzuat Boşluklarına yer verilmemelidir.
.Vergi oranları gözden geçirilerek vergi tahsilatı hızlandırılmalı, vergi uyuşmazlıklarında tahsili gecikmiş vergi alacaklarının kısa süre içerisinde gelir kaydedilmesi yönünde kolaylaştırıcı düzenlemeler yapılmalıdır.
.Vergi kaçakçılığının önlenmesine yönelik cezai yaptırımlar yeterince caydırıcı nitelik kazanacak şekilde düzenlenmeli, vergi kaçıranlar gerekirse ifşa edilmelidir.
Kaynaklar
1- ÖZSOYLU,F., (1995), “Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi”
2- BULUTOĞLU,K., (1981), “Kamu Ekonomisine Giriş”
3-YETİM,S.,(1999), “Türkiye’de Vergi Kaçakçılığı ve Kayıtdışı Ekonomi” TBB Yayınları
4-BAŞAK,R.,(1998), “50 Soruda Karapara ve Karaparanın Aklanmasının Önlenmesi”, TBB Yayınları
5-ŞENGÜL S.,(1997),”Bir Hurafe Kayıtdışı Ekonomi”
6-İTO (1998), “Yeni Vergi Sisteminin Değerlendirilmesi”
7-TÜSİAD (2000), “Türkiye Ekonomisi 2000”
8-SARISU, E., “Yeni Vergilerden Kim Nasıl Etkilenecek”, 2000/9 sayılı Ekonomist Dergisinin ek kitapçığı
9-Capital dergisi 2000/12 sayısı
10-Seviğ,V., “Ülkemizde Vergi Denetimine Önem Verilmiyor”,07.12.2000 tarihli dünya gazetesi
11-HEPER,D., “Hayat Standardı Vergisi”, 21.11.2000 tarihli Milliyet Gazetesi
12-ÖZYÜREK,M.,”Ücretliye Katmerli Vergi”,13.12.2000 tarihli Milliyet Gazetesi
Not: 15.01.2001 tarihli Dünya gazetesinde yayınlanmıştır.
